Alleen met een Europees verhaal voor landbouw krijgt Nederland iets voor elkaar

Dit opiniestuk van Adriaan Schout verscheen in De Volkskrant op 9 juli 2024. 

De afgelopen jaren hebben Nederlandse politici keer op keer aangeklopt bij de Europese Commissie om ruimte te krijgen voor de agrarische sector, zonder veel resultaat. Tijd om coalities te gaan smeden met andere landen.

Maandag bezocht Dick Schoof voor het eerst Brussel als premier en sprak hij met Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Het beeld is dat Nederland graag meestuurt in de voorhoede van Europese integratie en in de EU veel voor elkaar krijgt. Echter, op het gebied van landbouw en veeteelt bereiken Nederlandse politici en ambtenaren tegenwoordig bar weinig. Wil de onvermurwbare Europese Commissie echt niet luisteren of heeft Nederland toch minder invloed dan gehoopt?

Want opnieuw zet het EU-beleid de agrarische sector sterk onder druk. Natuur- en milieumaatregelen dwingen tot steeds diepere ingrepen. De Commissie ziet scherp toe op de uitstoot van stikstof en scherpt nu de eisen aan voor het uitrijden van mest omdat de waterkwaliteit onder de maat is. Ook moeten er meer en bredere natuurstroken komen langs beken en andere waterlopen.

Nederland heeft lang de ogen gesloten voor de negatieve effecten van de agrarische sector en Europese afspraken schaamteloos genegeerd. Inmiddels is de knop om. Er is afgelopen jaren veel steun ontstaan onder de boeren en in de Tweede Kamer om milieu- en natuurproblemen aan te pakken. Echter, Nederland blijft achterlopen bij de Europese eisen.

Eigen schuld

Inmiddels is een naar binnen gericht verhaal ontstaan: Nederland heeft jarenlang Europese wetgeving genegeerd. Eigen schuld, dikke bult, en verwacht dus niets van Brussel. De les die de vorige landbouwminister Piet Adema trok is dan ook dat Nederland zelf aan de bak moet om aan Europese eisen te voldoen. Zeventien keer is hij naar Brussel gereisd en even vaak met lege handen thuisgekomen. Kamerleden drongen aan om in Brussel met de vuist op tafel te slaan, maar ook dat maakte bar weinig indruk. Nederland wil toch zelf ook dat landen zich aan de afspraken houden? BBB-leider Caroline van der Plas is na gesprekken in Brussel van toon veranderd toen ze zag dat de vuist niet werkt. Maar ook praten levert geen speelruimte.

Deze patstelling schaadt de natuur, de boeren en het Europese draagvlak. Dat Europese flexibiliteit belangrijk is zien we ook op andere terreinen. Ingrijpende hervormingen vragen om nog onbekende technische innovaties, om gedragsveranderingen van ondernemers en consumenten, en om talloze leerprocessen zoals over welke instrumenten wel of niet werken: uitkopen, de vervuiler laten betalen, productie verschuiven naar landen met minder strenge milieueisen?

Wil je in de EU iets voor elkaar krijgen, dan moet je – helemaal als kleiner land – nooit zeggen dat jij een probleem hebt. Je moet je verhaal presenteren als een Europees probleem. 

Eurozone

Dat starre Europese wetgeving niet werkt bij complexe maatschappelijke veranderingen hebben we ook gezien bij de euro. De regels van maximaal 3 procent begrotingstekort en 60 procent staatsschuld, plus dat de Europese Centrale Bank lidstaten niet mag bijstaan, zijn uitvoerbaar noch handhaafbaar gebleken. Gedwongen door crises werkt de eurozone inmiddels behoorlijk anders dan oorspronkelijk was voorzien. Alles draait om leerprocessen en minder om doelen: zet stappen, maak fouten, evalueer en probeer opnieuw. Landbouw kan iets van de eurozone leren.

De inflexibiliteit waar Adema en Van der Plas tegenop liepen, is niet zozeer de fout van de Commissie. Wil je in de EU iets voor elkaar krijgen, dan moet je – helemaal als kleiner land – nooit zeggen dat jij een probleem hebt. Je moet je verhaal presenteren als een Europees probleem. De bekende Eurocommissaris Sicco Mansholt had dat scherp door toen hij het Europese landbouwbeleid in de steigers zette. Uit de recente Kamerdebatten over het landbouwbeleid blijkt dat Nederland eindeloos gezocht heeft naar een-op-eenrelaties met de Commissie. Ze zien je daar komen om bij de achterdeur nationale uitzonderingen te bedingen. Vreemd dat het geroutineerde Nederland dat al die tijd in alle toonaarden heeft geprobeerd.

Gemeenschappelijke actie

Wat dan wel? Een Europees verhaal begint met het contacteren van regio’s en lidstaten met vergelijkbare problemen. Samen bekijken welke ambities wél haalbaar zijn, welke aanpakken en instrumenten werkbaar zijn, en welke tijdpaden realistisch zijn. Presenteer de plannen in de vorm van Europese problemen waarvoor gemeenschappelijke acties nodig zijn. Misschien heeft Nederland dit wel geprobeerd, maar de uitgevente boodschap is: ‘Nederland heeft een probleem met Brussel.’ Dan doe je toch iets fout.

Met een Europese coalitie en een Europees verhaal zal ‘Brussel’ niet alleen moeten, maar ook willen luisteren. Het zijn echt geen boemannen in Brussel, maar ambtenaren die eveneens willen dat Europese problemen worden opgelost.

Het kabinet-Schoof hoeft even niet met harde of zacht hand naar Brussel te gaan en ook niet eerst zelf het beleid op orde zien te krijgen. Ook hoeven onrealistische Europese plannen en tijdpaden niet als dictaten gezien te worden. Met een Europese coalitie en een Europees verhaal zal ‘Brussel’ niet alleen moeten, maar ook willen luisteren. Het zijn echt geen boemannen in Brussel, maar ambtenaren die eveneens willen dat Europese problemen worden opgelost.