Vredesoverleg over het Midden-Oosten: het bloed onder de nagels

 Je kunt het vredesoverleg over het Midden-Oosten nog het best overleg over overleg over het niet niet-afbreken van overleg over overleg noemen.

 Eind deze maand wilde John Kerry met zijn vredesplan voor het Midden-Oosten komen. Plan? Het wordt voorzichtig een ‘raamwerkovereenkomst voor beginselen voor onderhandelingen’ genoemd. Nóg voorzichtiger: beide partijen was al bij voorbaat het recht gegund voorbehouden te maken bij het resultaat. Zelfs met al die reserves was het vorig jaar augustus al lastig om ze aan tafel te krijgen. Hamas was tegen de onderhandelingen, en de Palestijnse Autoriteit onder leiding van Abbas kan weinig meer claimen dan zichzelf te vertegenwoordigen.

Ook Israël is intern verscheurd. Als premier Netanjahoe al serieus aan tafel zit om te onderhandelen (en niet om tijd te rekken terwijl er steeds meer nederzettingen op de westelijke Jordaanoever worden aangekondigd), dan niet namens coalitiepartner Joods Huis en vele sceptici in eigen Likoedgelederen.

Nederzettingen op bezet gebied zijn weliswaar illegaal, maar 'niet onverwacht' volgens Kerry

Er staan razendmoeilijke onderwerpen op de agenda, zoals de status van Jeruzalem, de landsgrenzen, veiligheidsregelingen, de nederzettingen op bezet gebied, de Palestijnse vluchtelingen en de eis van Israël om te worden erkend als ‘joodse staat’. Over dat laatste wilde Netanjahoe vorig jaar meteen beginnen, maar Abbas legde de grenzen en de veiligheid op tafel.

Buiten de onderhandelingskamer was een van de eerste Israëlische zetten om nederzettingen op bezet gebied door te bouwen. Die zijn illegaal (‘naar internationaal recht’ moet je daar tegenwoordig bij zeggen, alsof een alternatieve benadering voorradig is), maar ‘niet onverwacht’, volgens Kerry, die er de start van ‘zijn’ onderhandelingen niet meteen op wilde laten stuklopen.

De Palestijnen zijn tegen erkenning van de joodse staat: dat zou het recht op terugkeer van Palestijnse vluchtelingen frustreren. Erkenning van de staat Israël zou genoeg moeten zijn, Egypte en Jordanië volstaan daar ook mee. Het leek begin dit jaar nog denkbaar dat de Palestijnen op dit punt water bij de wijn zouden doen in ruil voor ‘een’ hoofdstad in Oost-Jeruzalem, teruggave van land en ‘ontnederzetting’. Vergeefs.

Netanjahoe suggereerde onlangs de kwadratuur van de cirkel: het voortbestaan van joodse nederzettingen onder Palestijns gezag, wat hem meteen een knallende ruzie in eigen coalitie opleverde. Israël zou akkoord kunnen gaan met geleidelijke terugtrekking uit de bezettingszone in ruil voor vergaande veiligheidsgaranties (lees: overal Israëlische soldaten). Tegenbod Abbas: hooguit vijf jaar Israëlische soldaten op de (dan Palestijnse) Westoever, maar vooral een grote en desnoods oneindige rol voor de NAVO ‘om ons te beschermen’ en ‘de Israëli’s gerust te stellen’. Maar Netanjahoe lust de NAVO niet: ‘Ik vertrouw alleen mijn eigen leger.’

Intussen blijft Israël weer nieuwe bouwplannen aankondigen voor nederzettingen die Oost-Jeruzalem van de bezette gebieden dreigen af te snijden. De zoveelste zet in een gebroken-beloften-spel waarin Israël de afgelopen week geen Palestijnse gevangenen vrijliet, een boze Abbas uit vergelding nieuwe stappen zette naar een eigen staat en de Israëlische minister Landau dreigde met ‘soevereiniteitsmaatregelen’ voor de bezette gebieden – lees: die blijven voorgoed van ons.

John Kerry bereikte een grote staat van wanhoop (ongebruikelijk om dat te laten merken) en heeft ook nog van Obama de nog zeldzamere boodschap gekregen om zijn mission impossible eens even te staken. De Israëlische onderhandelaarster Tsipi Livni verklaarde daarop dat ze de VS ook even niet nodig heeft. Onheilspellend, want zonder een grote derde partij zijn er verder geen concessies van Israël te verwachten en groeit de kans op geweld.

Het kúnnen meesterzetten zijn om het spel één minuut voor twaalf nog te redden. De onderhandelingslogica is keihard: nadat Obama Israël in maart miljardenhulp heeft beloofd voor de periode 2018-2028, lijkt het land zich niet toegeeflijker maar juist sterker dan ooit te voelen. Het compromis is daarmee weer verder dan ooit. Het gaat nu niet eens meer om een ‘raamwerkovereenkomst voor beginselen voor onderhandelingen’, maar om een ‘raamwerkovereenkomst voor beginselen voor het niet afbreken van onderhandelingen’, oftewel: om het bloed onder de nagels.